|
| De Wetterfloed fan 1825 yn it Heidenskip |
|
|
 |
| Op tongersdei te moarn 3 febrewaris 1825 wie de drukking der lucht ontzettend sterk en afmattend. It begûn te waaien en de jûns stoarme it al mei snie- en heilbuoien. De beide sluzen yn de Koudumer Slieperdyk (de Koudumer Syl en de Nije Oanlis) wienen al ticht makke. Freed te moarn 4 febrewaris kamen der fan Hylpen al lûden dat it wetter oer de seedyk rolle en oan de súdkant fan Laaksum wie de dyk al trochbrutsen. Omdat der hyltyd mear wetter oer de dyk streamde begûnen de boeren de middeis harren fee al nei Koudum en Warkum te bringen hetwelk niet dan met moeite geschiedde, daar de binnenlanden reeds 6 palmen onder water stonden. Wylst de boeren drok dwaande wienen, briek by it Tointsje (de Warkumer fjoertoer) de seedyk troch. It Warkumer Nijlân kaam ûnder drie en een half el wetter te stean. Lokkich ferdronken der gjin minsken. Oan it begjin fan de jûn begûn it noch hurder te waaien it gefolch wie dat ek de Alde Dyk by "Dijkshorne" trochbriek (no it Djippe Gat). Thans lag het Workumerveld, het Heidenschap, de Wouden, ja het gansche Wester- en Zuidergedeelte der Provincie voor den vloed open, en de ramp werd algemeen. De bewoners van het Veld en Heidenschap moesten het eerst den verschrikkelijken aanval verduren. De boeren konden zo spoedig de vlugt haast niet neme. De mensen van de dijk moesten de vlugt neme in Workum. De eene zag men met een bed, een ander met dekens. De minsken dy't net mear flechtsje koenen sieten op 'e souder of op it dak. Ut it noardwesten kaam by dat alles ek noch in swiere tongerbuoi, dy't mei felle wynflagen en heilstiennen losbarste. De flitsen ferljochten it hiele ûnder wetter steande Heidenskip. Bij het steeds wassende water en het bang vooruitzigt van zoo vele duizenden is er zeker bij menschen geheugenis geen nacht geweest, waarin de aanbrekende dageraad meer verlangend is te gemoet gezien.  Doe't it wer ljochtskyndei wurden wie, waard alles byelkoar pakt en nei hegere oarden tein. Efter yn de Skar wenne in boer. Hy en syn húshâlding hienen de oerstreaming ek oerlibbe mar. Dan in den voormiddag van dien Zaturdag verhief zich andermaal het onweder. De bliksem trof eensklaps de woning van den reeds ongelukkig geworden landbouwer ENGELE TIETES DE WOLF, die in een afgelegen oord van het Heidenschap aan het Fljussen Meer woonachtig was. Drie koeijen en één paard werden plotseling op de stalling doodgeslagen, terwijl de vlam het hooi in zijne schuur aantastte, en zoo werd eerst door het verzwelgend water, daarop door het vernielend vuur, hij zelf en al wat hij bezat, met eenen geheelen ondergang bedreigd. De tegenwoordigheid van geest en standvaste moed van dezen man, keerden door gepaste middelen, met behulp zijner huisgenooten, het gevaar en redden hem uit dezen nood. Wonderbaar was hier de uitwerking van den bliksem: twee paarden op eene en zes koeijen op drie stallingen, twee aan twee staande, werden om de ander getroffen en doodgeslagen, zoodat op ieder stal eene doode koe werd gevonden naast de andere, die geheel ongeschonden was gebleven, gelijk ook het overgebleven paard, dat geen letsel had ontvangen. Jakob Annes Kooiker wenne op de pleats fan hjoed-de-dei de famylje Bokma. De pleats wie eigendom fan Johanna Idksjen Halbertsma-Hoekema (frou fan dr. Joast Halbertsma) en har broer Sjoerd Jacob Hoekema. Sjoerds frou Janke Egberts Hoekema-Brunger skreau op 11 febrewaris oan har skoansuster Johanna en sweager Joast: Kooiker zijn goed is hier bij ons Zijn vee is te Koudum. Tidsche (Teatske Johannes' Ketelaar de frou fan Jakob Annes Kooiker) heeftt verleden Zondag de heele dag op bed moete blijven, want anders was zij doornat. Jakob Annes Kooiker kearde nei de oerstreaming op 'e pleats werom. By it wer opbouwen fan de pleats fan Engele Tietes de Wolf hawwe minsken holpen, dy't dêr oan it ferfeantsjen wienen. Hja wennen yn "tinten" (Gytersk foar "klinten"). De pleats waard dêrom de "Wolvetinte" neamd, lyk as de pleats dy't dêr út fuortkommen is (Ale en Janke Kampen-Cnossen). De toupluzer Hendrik Jans de Harder (1782-1847) fan Warkum makke nei de ramp in oantal "Gedenkstukken". In grut oantal fandizze printen binne yn eigendom fan Museum Warkums Erfskip Boarnen: * Geschiedkundig Tafereel van de watervloeden en de overstromingen in de provincie Vriesland, J.v. Leeuwen * Warkums Erfskip, De Stoarmfloed fan 1825, Friso 11. 18 en 25 oktober 1967, W.T. Beetstra * It Heidenskip, streek fan lân, wyn en wetter, 1987, D. Jorritsma-Kuipers en B. Ouderkerken Akke Douwes Waaijer Hepkema Courant Heerenveen 4 Maart 1905.
Watervloed van 1825.
Beleefd door mijn Grootmoeder, Akke D. Waaijer, geboren 15 October 1812 later wed: van Jan Lieuwes Bouwstra destijds woonende te Koudum) maar met de vloed 12 jaren oud zijnde doendertijd bij haar ouders te Kolderwolde (naar ik meen nu bewoonder Gatze Heeres) op de bewuste Zaterdag *morgen 9 uur 's morgens de bode kwam, de Zeedijk op verschillende plaatsen doorgebroken zijnde werden eerst de schapen uit 't land gehaald, toen om de hieminge dammen opgeworpen van grondspecie en de mesthoop - doch tegen de nacht bleek dit alles vruchteloos te zijn, en werden de koeijen weggevoerd naar 't dorp Harich, mede door Gr:moeder bij drie boeren aldaar onder dak kwamen. Doch de Zondagmorgen kwam 't water 't huis binnen, en werdt de inboedel op 't hooi gebracht, terwijl de zes kinderen op de rug der knechten mede naar de zolder gebracht, waar ze drie volle dagen hebben huisgehouden en toen de vlucht moesten nemen naar familie in Tjerkgaast. De knechten evenwel trokken naar de boeren waar de koeijen gestald waren en haalden met bokken 't hooi uit de boerderij hetgeen dwarsover kon geschieden (Vandaar de bokkelaan) (De dijk is van lateren datum) (ingezegden ( mijn veronderstelling. Alzoo verliepen er vier volle weken voordat de eigen hoeve betrokken kon worden , ook waren er huisgezinnen die in de kerk onderdak hadden gevonden (Get:20 Januari op 21 Januari 1879/ Geb:alsd:80jr over geschreven Dit verhaal dat destijds bij Hepkema Courant aangegeven kon worden heb ik ondeget: op mijn 25 jarige leeftijd afgehoord op een avond, toen Gr moeder bij ons in woonde (wel 23 jr: lang tot dat ze bijna op 96 jarige leeftijd stierf in de Rijsterpolder die in 1844 door Johs Jans Kampen werdt betrokken vanaf de Noed Iskenhuizen Geb: Rijs ( boer zijnde Heidenschap ) Lieuwe Joukes Kampen Koudum geweest van 1907 tot 1946 Juli * sneon 5 febrewaris 1825  Yn 1905 hat it "Nieuwsblad van Friesland", meastentiids de Hepkema neamd, in oprop dien om ferhalen yn te stjoeren oer de wetterfloed fan 1825 (doe 80 jier lyn). Ien fan de ynstjoerders wie Lieuwe Joukes Kampen, dy't it ferhaal op 25-jierrige leeftyd fan syn beppe Akke D. Waaijer heard hie. Yn de Hepkema's Krante fan woansdei 1 maart 1905 waard Lieuwes ferhaal publisearre (net op 4 maart). Doe't Lieuwe 80 jier wie, hy wenne doe yn Koudum, hat er it ferhaal op en nij skreaun en yn it deiboek dien, dat er as jonge boer yn it Heidenskip (no Brânburren 34) byholden hie. Tidens de oerstreaming fan 5 febrewaris 1825 wennen de âlden fan Akke Waaijer op de pleats dy't hjoed-de-dei de Oardenwei 8 te Kolderwolde as adres hat. Yn it ferhaal fan syn beppe skriuwt Lieuwe Joukes Kampen dat de bokken oer it plak fan de Bokkeleane fearen en dat dy leane har namme miskien dêr oan te tankjen hat. Mar dat is sa net, want yn de Schotanus Atlas fan 1718 stiet de leane nammentlik al as de "Bok Laan" oanjûn. Boarnen: Petear mei A.L. en G. Kampen-Folkertsma te Warkum It Heidenskip, streek fan lân, wyn en wetter Fan Galama oant gemeente Himmelumer Alderfurd (foto pleats Oardenwei 8, Kolderwâlde) Eelke Eelkes Postma Yn 1905 hat it "Nieuwsblad van Friesland", Hepkema's Courant, in oprop dien om ferhalen yn te stjoeren oer de wetterfloed fan 1825 (doe 80 jier lyn). Yn de krante fan woansdei 1 maart 1905 stiet in reaksje fan in lêzer út Jirnsum: Uit Irnsum In het door mij bewoonde logement ,,de Twee Gemeente'' alhier, hangt nog een schil- derij, erfstuk van mijn vader, waarop een episode uit den watervloed staat afgebeeld. Er boven staat te lezen : Het vluchten der landlieden met hun vee naar Workum in den jare 1825. Op den voorgrond ziet men onderscheidene boerenplaatsen, alle met de noodvlag op de schuren en omringd door een zee van water. Hier en daar zeilt een schip. Op den voor- grond ligt een schip ten anker, waarnaast een paar pramen met koeien, die in het schip worden getakeld. Er naast ziet men een koe verdrinken. De voorstelling is ontleend aan Het Heidenschap en in de verte ziet men de stad Workum met haar breeden toren, natuurgetrouw weergegeven. Volgens de overlevering woonde op de eer- ste boerderij mijn grootvader Eelke Eelkes Postma. Hier moeten alle koeien op een na gered, doch op de tweede alle vee verdronken zijn. E. A. Postma Den inzender onzen dank. Wij zelf zagen in den Zuidwesthoek meer- malen deze schilderij en naar we ons meenen te herinneren nog een tweede, waarop een dergelijke voorstelling met ingevallen schuren te midden van het water. De fraach is "Wêr hat Eelke Eelkes Postma wenne?". Op in list mei learlingen fan de skoalle oan de Ursuladyk fan it lêste fearnsjier fan 1825 stean in soan (S.E. Postma) en in dochter (A.E. Postma) fan Eelke Eelkes. Op 8 maart 1826 stiet Eelke Eelkes op de "Lijst van alle de Hoofden van Huisgezinnen wonende in het Workummer veld, en het Heidenschap welke genot van de School aldaar hebben, of kunnen hebben, of gerekend worden tot de kosten van dezelve oprichting te moeten contribueeren." Syn berop is "Landbouwer", it "Getal der leeden van het Huis gezin" is 10 en hy is "woonachtig onder Workum in het zoogenaamde Heidenschap". Op in list mei "Eigenaars en Bouwers der school van het Heidenschap en Workumerveld" (datum ûnbekend) stiet efter Eelke Eelkes namme "vertrok: huurder" en as nije hierder wurdt Jan Willems Meijer neamd. De eigener fan de pleats is Douwe Jellius Bouma. Lokkich hat de apteker W.T. Beetstra fan Warkum in soad ûndersyk dien nei de histoarje fan de pleatsen op Warkumer grûn. Yn de Friso fan 10 april 1964 (Warkums Erfskip Alde Saten XXV) wurde Douwe Jelgers Bouma as eigener en Jan Meyer as hierder neamd fan de sûnt 1770 "Vervallen kooy", "de Koaipleats" fan Sytse en Hinke Huitema! Eelke Eelkes Postma, dy't yn 1812 noch yn Wâldsein wennet, hat dus koart nei de oerstreaming it Heidenskip ferlitten. Syn pakesizzer E.A. Postma is boer te Wytgaard. Mar it buorkjen leveret him net safolle op. Dêrom beslút er yn 1877 in "logement en hengsenstation" yn Jirnsum bouwe te litten. It kriget de namme "De 2 Gemeenten". In soad feekeaplju en marsekreamers stekke der oan. It is in grut sukses. Yn 1914 wurdt der sels in seal boppe boud. De lêste útwreiding hat yn 1965 west, doe is der in seal nêstkommen. It skilderij fan de oerstreaming fan 1825 hinget net mear yn "De Twee Gemeenten". De hjoeddeistige eigener wist net fan it bestean fan it skilderij ôf. It sil troch de famylje Postma wol meinommen wêze. Ek de doarpshistoarikus Ige Damsma, dy't ek in soad oer de histoarje fan "De 2 Gemeenten" wit, hie noch nea fan it skilderij heard. Miskien is it no yn it Frysk Museum. In print dy't oan de beskriuwing fan E.A. Postma it bêst foldocht is it
GEDENKSTUK
Van de vlucht der Landlieden met hun vee na Workum in February
1825
pinseeltekening yn inket
troch Hindrik Jans de Harder fan Warkum
25,7 x 35,9 cm.
Frysk Museum Ljouwert.
rjochts fan de lofter pleats is de Warkumer toer te sjen en
lofts fan de rjochter pleats sjogge wy de tsjerke en in oantal pleatsen fan Nijhuzum.
....Over die tekening kan ik mij niets herinneren, maar later hoorde ik van een jongere broer, dat die tekening bij ons thuis gehangen heeft op de slaapkamer van mijn ouders. Mijn vader was de jongste broer van E.A. Postma en bij zijn dood in 1913 is de tekening waarschijnlijk bij ons terecht gekomen. Over het verhaal erachter is ons nooit iets verteld. Toen wij allemaal het huis uit waren en mijn moeder eerst een tijdje bij mijn jongste broer uit Bussum en later naar een bejaardenhuis in Hilversum verhuisde, moest er heel veel opgeruimd worden en weggedaan. Dat zal met de tekening ook gebeurd zijn.... ...Mijn vraag aan u is of u meer gegevens heeft over Eelke Eelkes Postma, mijn overgrootvader dus. Ik weet dat hij 47 jaar was toen mijn grootvader, Age Eelke, geboren werd in Nijhuizum. Hij zal dus in 1783 geboren zijn. Waar hij geboren, getrouwd is. Hoeveel kinderen er waren, tot zijn vertrek uit It Heidenskip... Nelly Rensink-Postma (21.03.1999)
Mear oer de Twee Gemeente sjoch op: www.irnsum.nl |
|||||||||||||||||||||||
